Autor: Maria Wiśnicka

Nie brakuje doskonałych przykładów zarządzania odpadami ze świata, wystarczy wymienić Wiedeń czy Lahti. Jednak ten rodzaj praktyk nie nadaje się do kopiowania w całości. Każda gmina, szukając sposobu na poprawę gospodarki odpadami, musi samodzielnie zdiagnozować wyzwania przed którymi stoi, żeby dobrać do nich adekwatne rozwiązania. Jakie pomysły opracowali uczestnicy programu Zielony Lider 2023 dla swoich społeczności? Oto krótki przegląd.

Stowarzyszenie Ekohoryzont  likwiduje dzikie wysypiska

Stowarzyszenie Ekohoryzont z Parzęczewa (woj. łódzkie) postawiło sobie za cel likwidację dzikich wysypisk i organizację odbioru odpadów problematycznych. Zmiany te wesprze edukując mieszkańców gminy. Żeby rozwiązać problem zespół przygotuje na początek mapę dzikich wysypisk. Wybierze pilotażowy teren, na którym wprowadzi monitoring oraz tablice informacyjne. W trakcie akcji opublikuje artykuły popularyzacyjne w mediach lokalnych. Nie zabraknie też spotkań z mieszkańcami. Szkolenia zostaną przygotowane zarówno dla dzieci jak i dorosłych. Głównym celem będzie wyposażenie mieszkańców w wiedzę na temat gospodarki obiegu zamkniętego (GOZ). Powstanie też film promocyjny o punkcie selektywnej zbiórki odpadów komunalnych (PSZOK) przybliżająca mieszkańcom tę instytucję oraz mapa przedsiębiorstw odbierających odpady problematyczne.

Mniej odpadów biodegradowalnych w Miedzianej Górze i Stawigudzie

Zespół z Miedzianej Góry (woj. świętokrzyskie) pracował w trakcie Zielonego Lidera nad problemem wzrastającej liczby odpadów. Podczas wstępnej analizy samorządowcy doszli do wniosku, że gmina osiągnie najlepszy efekt jeśli do 2025 roku zmniejszy procent odpadów biodegradowalnych w masie odpadów zmieszanych. Ponieważ jest to temat dla mieszkańców stosunkowo nowy, akcja rozpocznie się od edukacji zachęcającej do zakładania przydomowych kompostowników. Chętnie otrzymają pojemniki służące do składowania biodegradowalnych odpadów. Te ustawione w przestrzeni publicznej mają posłużyć do demonstracji sposobu ich użytkowania. Ponieważ jedną z zachęt mają być ulgi w opłatach za wywóz odpadów, zespół planuje także kontrole na posesjach, w których deklarowano założenie kompostownika. Ulga wynosi 4 zł na osobę i jest uwzględniania w rozliczeniu odbioru odpadów komunalnych. Poprawny przebieg akcji wymaga także przygotowań ze strony organizatorów i spójnych komunikatów wszystkich instytucji publicznych. Dlatego pracownicy szkół i zakładu gospodarki komunalnej przejdą serię warsztatów oraz spotkań instruktażowych. Ze szkoleń skorzystają także mieszkańcy. Zespół przekaże kompleksową wiedzę na temat jakości kompostu, zarówno podczas spotkań stacjonarnych, e-szkoleń, jak i artykułów publikowanych w prasie.

Także Stawiguda (woj. warmińsko-mazurskie) planuje uzdrowić gospodarkę odpadami, przekonując mieszkańców do wykorzystania bioodpadów we własnych ogrodach. Głównym elementem programu są akcje edukacyjne i dofinansowanie zakupu kompostowników. Aby zaktywizować mieszkańców gmina uruchomi edukację połączoną z prostym systemem zachęt i kontroli. Kampania ma też zbudować większą świadomość kosztów wynikających ze składowania i obróbki odpadów – ostatecznie są one ponoszone przez mieszkańców. Samorząd zamierza więc komunikować oszczędności wynikające z mniejszego obłożenia pracą sortowni odpadów i składowiska śmieci. Przewidziane są także kontrole firm odbierających odpady. Samorząd monitorował postępy nie czekając na zakończenie programu. Już w trakcie akcji widoczne było zmniejszenie się liczby bioodpadów oraz odpadów zmieszanych.

Centrum edukacyjne w Iławie

Stowarzyszenie naturalnie! ekoturystyka i ekożycie dostrzegło na terenie Iławy (woj. warmińsko-mazurskie) i okolic kilka powiązanych ze sobą problemów wynikających z braku zrównoważonego gospodarowania odpadami. Śmieci są spalane, powstają również dzikie wysypiska, co prowadzi do dewastacji obszarów naturalnych. Nieskuteczna jest także gospodarka ściekami. Ponieważ są to praktyki osadzone w nawykach lokalnej społeczności zespół postawił sobie za podstawowy cel stworzenie w Iławie Centrum Zielonego Rozwoju, czyli miejsca edukacji ekologicznej mieszkańców. Obsługą zajmie się lokalne środowisko edukatorów promujących gospodarkę obiegu zamkniętego (GOZ). W programie znajdą się zarówno informacje o zmianach klimatu, jak i obiegu wody. Będą to głównie wystawy i warsztaty budujące poczucie dumy z walorów przyrodniczych okolicy, ale i odpowiedzialność za planetę w tym najbliższym kontekście. Zespół założył otwartą formułę, w której mogą się prezentować przedsiębiorcy oferujący technologie przydatne w przechodzeniu do GOZ.

Segregacja odpadów w budynkach wielorodzinnych – Nowy Sącz

W mieście stoi 250 wiat śmietnikowych. Łącznie zebrane w 2022 odpady osiągnęły wagę 343 863 ton, z czego najwięcej, bo 210 430 to odpady zmieszane. Władzie Nowego Sącza (woj. małopolskie) dostrzegły, że problem niewłaściwej segregacji odpadów dotyczy w głównej mierze zabudowy wielorodzinnej. Dlatego zespół planuje przygotowanie poradnika prawidłowej segregacji wieszanego w wiatach śmietnikowych. Do promocji dobrych praktyk posłużą też treningi segregacji i recyklingu organizowane dla seniorów. Miasta wprowadziło bezpłatną aplikację EcoHarmonogram zawierającą m.in. harmonogram wywozu odpadów oraz informacje do której frakcji powinien trafić dany odpad. Wsparciem akcji edukacyjnej są Nowosądeckie Dni Recyklingu i Czystego Powietrza, Święto Ekologii i Zrównoważonego Stylu Życia, a także akcja sprzątania rzeki razem z mieszkańcami i konkursy ekologiczne dla szkół.

Fot. w nagłówku: Marta Merchel

Dobre zdefiniowanie problemu, to w przypadku wyzwań retencyjnych połowa sukcesu. Widać to szczególnie po tym jak zmieniały się plany działania zgłaszane przez uczestników programu Zielony Lider 2023. Zdarzało się, że zmieniały się diametralnie, gdy zespoły przechodziły od skomplikowanych inwestycji do – z pozoru – prostszych działań edukacyjnych.

Warto dodać, że ścieżka wodna jest najbardziej obleganą w tej edycji programu Zielony Lider. To dlatego, razem z grantodawcą (PAFW), postanowiliśmy uruchomić dodatkową grupę, co przekłada się też na bogactwo działań w poniższym zestawieniu.

Partnerstwo publiczno-prywatne w gminie Dąbrowa

Prezentację zespołów rozpoczniemy od spektakularnego przykładu z gminy Dąbrowa (woj. kujawsko-pomorskie), leżącej w tak zwanym trójkącie suszy, czyli terenie notującym najniższe roczne opady. Zespół Młode Dęby pracując przy wsparciu ekspertów w ramach Zielonego Lidera dopracował projekt pod tytułem Woda to życie, który ma przekonać mieszkańców do wykorzystania potencjału zbiorników retencyjnych. To kolejny etap inwestycji, która została zrealizowana w partnerstwie publiczno-prywatnym w 2023 roku. Dzięki umowie między grupą Lafarge a Lasami Państwowymi, Nadleśnictwo Gołąbki zrealizowało projekt retencyjny na terenach leśnych. Umożliwił on zasilanie lasów wodą odzyskiwaną z kopalni wapienia.

Młode Dęby stawiają sobie za cel przekonanie mieszkańców do wykorzystania rowów melioracyjnych oraz drenażu pól do nawadniania gminy z użyciem wody gromadzonej w przygotowanych już wcześniej zbiornikach. Technicznie nie stanowi to wyzwania – wymaga przygotowania około 50 urządzeń do retencjonowania wody, które zostaną podpięte do gotowej już infrastruktury. Główny ciężar działań zespół położył na akcję edukacyjną, ponieważ powodzenie przedsięwzięcia zależy od tego, czy uda się zainicjować współpracę między rolnikami a samorządem. Zespół chce zbudować koalicję, która zapewni zrównoważony model nawadniania. Gminie Dąbrowa poświęcimy osobny artykuł, ponieważ projekt opierający się na partnerstwie pomiędzy biznesem, samorządem a mieszkańcami jest unikalny na skalę Europy i wart rozpropagowania. Więcej dowiecie się z filmu pokazującego inwestycję w Nadleśnictwie Gołąbki – zbiorniki przygotowane do przyjęcia wody z kopalni wapienia.

Ostoja bioróżnorodności wokół przedszkola w Starych Babicach

Zupełnie inne okoliczności towarzyszą gminie Stare Babice (woj. mazowieckie). Tu inwestycja w błękitno-zieloną infrastrukturę ma dopiero nastąpić, a jest ona planowana jako integralna część przedszkola z funkcją senioralną. Gmina pozyskuje pod nią teren większy niż zakładają potrzeby instytucji, po to by stworzyć wokół budynku przestrzeń służącą do zagospodarowania wód opadowych i zachowania dzikiej, nieuporządkowanej roślinności, z bardzo minimalną ingerencją w teren. Infrastruktura ograniczy się do przygotowania kilku ścieżek spacerowych poprowadzonych wśród zastanych, rodzimych gatunków roślin. Jest to o tyle ważne, że gmina leży w otulinie Kampinoskiego Parku Narodowego i zachowując bioróżnorodność wspiera działalność parku. Tak pomyślany, minimalistyczny skwer to odpowiedź na presję inwestycyjną widoczną w gminie oraz problem z podtopieniami.

Ponieważ wizja takiego zagospodarowania jest odległa od powszechnych wyobrażeń o uporządkowanej zieleni na terenie zurbanizowanym, inwestycja wymaga bliskiej współpracy z mieszkańcami. Zespół liczy, że dzięki niej przekona społeczność do zachowania dzikiej ostoi bioróżnorodności z funkcją retencyjną. Poligonem doświadczalnym był dla gminy proces konsultacji dotyczących placu zabaw w innej części miejscowości, które Fundacja Sendzimira prowadziła na przełomie 2022 i 2023 roku. Tam udało się uzgodnić z mieszkańcami stworzenie stref okresowo zalewanych w trakcie deszczy nawalnych i rezygnację z powierzchni nieprzepuszczalnych, pozbawionych retencyjnych właściwości.

Edukacja przede wszystkim w Przygodzicach

Stawianie na edukację bywa postrzegane jako rezygnacja z działania. Zupełnie niesłusznie. W wielu społecznościach powolne wprowadzanie tematów związanych z retencją przynosi więcej korzyści, niż pospiesznie prowadzone inwestycje, które finalnie są przez mieszkańców krytykowane i odrzucane.

Dobrym przykładem takiego „samoograniczenia” i działania u podstaw jest projekt zespołu Ekoświry. Zespół dostrzegł w swojej gminie Przygodzice (woj. wielkopolskie) problem powiększania się obszarów z powierzchnią nieprzepuszczalną i nieadekwatnymi nasadzeniami prowadzonymi jako kompensacja za wycinki starych drzew. Zespół angażuje się w rozszczelnienie nawierzchni parkingów, chodników oraz promocję zbiorników na deszczówkę zwłaszcza wokół placówek edukacyjnych, które mogą przybliżać modelowe rozwiązania mieszkańcom.

Ekoświry lubią używać hasła „Przesadzaj! Przesadzaj ze swoimi działaniami”, bo przykuwanie uwagi to ważny mechanizm działania zespołu. W planie wypracowanym w ramach Zielonego Lidera kluczową rolę pełni edukacja radnych, sołtysów i liderów społecznych, dla których zespół zorganizował wizytę studyjną i warsztaty we wrocławskim Odra Centrum razem z Fundacją Ekorozwoju. Wizyta i warsztaty to wstęp do tworzenia ogrodów deszczowych w ramach  programu Edukacja dla doliny Baryczy Lokalnej Grupy Działania.

Mniej znaczy więcej w Połczynie-Zdroju

Ciekawy przypadek stanowi zespół z gminy Połczyn-Zdrój (woj. zachodniopomorskie), który skoncentrował się na zabytkowym kwartale miasta i trakcie spacerowym zlokalizowanym na ulicy Grunwaldzkiej. Wizerunkowe fragmenty miast generują wiele oczekiwań. Dlatego do  Zielonego Lidera zespół przyjechał z założeniem, że potrzebne są szybkie konsultacje społeczne, pojemniki na wodę i przebudowa całych ulic tak by pełniły funkcje retencyjne. Głębsza analiza pomogła jednak w lepszej identyfikacji problemów. Główną potrzebą okazało się przygotowanie ludzi na zmianę. Tak by zrozumieli, że mają wpływ na jakość otoczenia w jakim żyją. W ślad za tą analizą pójdzie realizacja założeń, ale metodą małych kroków.

Zespół podkreśla, że duży wpływ na zmianę podejścia miała wizyta studyjna w Krakowie i możliwość poznania stosowanych w tym mieście rozwiązań opartych na przyrodzie (NBS). W efekcie zamiast planu całościowej przebudowy ulic liderzy wpadli na pomysł  utworzenia parków kieszonkowych i wprowadzania zieleni w donicach, co w kolejnych krokach ma zachęcić do zazielenienia całego kwartału. Plan działania zespołu otwierają konkursy na zieloną witrynę i balkon organizowane dla właścicieli lokali usytuowanych wzdłuż deptaka. To pozwoli na osiąganie szybkich, małych sukcesów, prowadzących do głębszej zmiany.

Innowacje z mieszkańcami w Luboniu

Zespół z Lubonia (woj. wielkopolskie) dostrzegł znaczące luki w wykorzystaniu mikroretencji na terenie miasta. Około połowy mieszkańców odprowadza wody opadowe poza teren swoich posesji. Nakłada się na to wysoki wskaźnik uszczelnienia gruntu – 40% powierzchni miejscowości pokryte jest nawierzchniami nieprzepuszczalnymi. Problemem jest też niewielka ilość terenu należącego do miasta, która nadaje się do zagospodarowania zielenią. Społeczność lokalna posiada niewielką wiedzę na temat retencji, więc plan zespołu polega na uruchomieniu procesów edukacyjnych i partycypacyjnych. Znajdą się wśród nich zaangażowanie pięciu lubońskich szkół i spacer badawczy. Finalnie ma powstać projekt zagospodarowania zbiornika retencyjnego, który połączony jest kanałami z parkiem miejskim. Zespół w centrum swojego planu postawił zaangażowanie lokalnej społeczności w prowadzenie nasadzeń wokół zbiornika. Wpisuje się to w szerszą działalność gminy.

Przed przystąpieniem do programu Zielony Lider, zespół uruchomił dofinansowanie dla mieszkańców na zbiorniki – program Lubońskie Skarbonki Deszczowe. Gmina wychodzi też z założenia, że powinna dawać dobry przykład na terenach, którymi zarządza, stąd decyzje dotyczące strefowania koszenia i tworzenia ogrodów deszczowych w pasach drogowych.

Przywrócenie wody w rowach i zbiorniku w Żorach

Z podobnym wyzwaniem infrastrukturalnym mierzy się zespół Żorskie Utopki. Zabytkowy, przypałacowy park w Baranowicach (woj. śląskie) posiada infrastrukturę wodną łącznie z kanałami nawadniającymi, w których brakuje jednak wody. Aby przeciwdziałać suszy zespół chce poprawić retencję, zatrzymując wodę w miejscu opadu. Celem jest przywrócenie obiegu wody w sieci rowów i zbiorniku. Żeby to osiągnąć przeprowadzili inwentaryzację rowów i analizę możliwości zasilenia ich wodami opadowymi. Trwają prace nad opracowaniem bilansu wodnego dla zlewni parku. Zespół wyznaczył sobie cele edukacyjne dla przedstawicieli spółek miejskich i mieszkańców, których chce wyposażyć w wiedzę o naturalnej retencji i zagospodarowaniu wód deszczowych. W przypadku mieszkańców ma to budować zrozumienie dla prowadzonych inwestycji. W przypadku instytucji miejskich chodzi głównie o takie zmiany w planowaniu inwestycji, żeby pomysły na wypełnienie rowów nawadniających i poprawę retencji były w ogóle możliwe do zrealizowania.

Inwestycje demonstracyjne w Cieszynie

Zespół z Cieszyna (woj. śląskie) przystąpił do Zielonego Lidera z wieloletnimi doświadczeniami w adaptacji miasta do zmian klimatu.  Działania wynikające z uczestnictwa w programie skoncentrował na wykorzystaniu wód opadowych i roztopowych na terenach nieruchomości należących do miasta. Co jest o tyle istotne, że obecnie żaden z komunalnych budynków nie posiada rozwiązań zapewniających zatrzymanie wody w miejscu opadu. Urządzenia do retencji i elementy błękitno-zielonej infrastruktury mają się pojawić przy co najmniej połowie budynków użyteczności publicznej do 2028 roku, co będzie wymagało w pierwszej kolejności współpracy z administratorami nieruchomości.

W planach jest także rozszczelnienie betonowych nawierzchni chodników. Aby umożliwić działania systemowe, zespół zorganizuje szkolenia i warsztaty dla zarządów nieruchomości komunalnych oraz pracowników jednostek miejskich. Przeprowadzi także audyty wybranych obiektów oraz stworzy system finansowania i zachęt do retencjonowania wód opadowych. Żeby uruchomić działania zespół opracował zmiany w roli zarządców. To oni, korzystając z własnej sieci kontaktów, mają stać się propagatorami rozwiązań opartych na przyrodzie. Same budynki  będą stanowiły widoczny przykład zmian, łatwych do zaobserwowania  przez mieszkańców w trakcie spacerów po mieście. Wybrane ulice miasta staną się ścieżkami edukacyjnymi promującymi adaptację do wyzwań klimatycznych. Zespół liczy, że będzie to bodziec do wypracowania bardziej adekwatnych kryteriów oceny inwestycji prowadzonych przez miasto, także dla biura konserwatora zabytków.

Ścieżka edukacyjna w Przesiece

Innowacyjne podejście do działań społecznych to nie jest wyłącznie domena ośrodków miejskich. Dobrym przykładem jest Zespół Koła Gospodyń Wiejskich Przesieczanki. Postawił on na połączenie ochrony walorów krajobrazowych Przesieki (woj. dolnośląskie) ze zmianą zachowań mieszkańców i turystów. Posłuży temu ścieżka przyrodniczo-edukacyjna wzdłuż potoku Podgórna. Główny element opowieści zawartej w ścieżce dotyczy wątków przyrodniczych, kulturowych i turystycznych. Potok ma się stać znakiem rozpoznawczym miejscowości. A ścieżka ma być pretekstem do warsztatów, spotkań, działań dydaktycznych czy plenerów malarskich i fotograficznych. Przy okazji wydarzeń przyciągających uwagę zespół będzie wyjaśniał jak obecność starych drzew wpływa na zatrzymywanie wody w glebie. Podpowie też jak wspomóc retencję metodami przydomowymi.

Projekty retencyjno-energetyczne w Bieszczadach

Zielone Bieszczady (LGD) to zespół dość wyjątkowy w naszym zestawieniu. Po pierwsze reprezentuje kilka gmin z okolic Ustrzyk Dolnych (woj. podkarpackie). Po drugie w swoich planach łączy wyzwania retencyjne i energetyczne. Za swój główny cel obrał promocję lepszego zagospodarowania wód opadowych wśród przedsiębiorców i organizacji działających na terenie powiatu. LGD jako realizator Lokalnej Strategii Rozwoju ma wpływ na kształtowanie kryteriów oceny projektów finansowanych z PROW. Ogrody deszczowe, nawierzchnie przepuszczalne, zbiorniki na deszczówkę minimalizujące ryzyko powodzi i suszy to tylko niektóre ze spodziewanych rezultatów wdrażania nowej strategii.  Pomocą w przygotowaniu Bieszczad do energetycznej transformacji ma być pokazowy dom pasywny – siedziba LGD i centrum edukacji.

Problemy na terenach rolnych w Kobylnicy

Gmina Kobylnica (woj. pomorskie) boryka się głównie z nagłym, niekontrolowanym spływem powierzchniowym wód deszczowych podczas intensywnych opadów. W efekcie następuje zalewanie posesji oraz dróg. Dochodzi do uszkodzenia silników w samochodach, podtapiania piwnic, garaży i podjazdów. Z kolei w okresach suszy obumierają rośliny, żółkną krzewy i trawniki. Spada też wydajność wodociągów. A bez nawadniania dochodzi do utraty upraw. Gmina postanowiła więc zagospodarować wody w miejscu opadu.

Głównym punktem edukacji mieszkańców będą szkoły, przy których mają powstać ogrody deszczowe tworzone z udziałem uczniów i ich rodziców. Ma też powstać strona internetowa poświęcona błękitno-zielonej infrastrukturze. Kluczowa będzie promocja przydomowych rozwiązań i zachęta do stosowania wody deszczowej do podlewania ogródków. Ważne będzie też spowalnianie spływu z użyciem zbiorników montowanych przed przyłączami do kanalizacji deszczowej. Do tej pory udało się ograniczyć koszenie i posiać łąki kwietne. Na terenie Kobylnicy powstał też ogród sensoryczny zbierający deszczówkę. Ustalono warunki techniczne dla zbiorników retencjonujących wodę. Gmina wybrała też lokalizacje dla ogrodów deszczowych w pasie drogowym.

Relacje z mieszkańcami i urzędnikami w Mikołowie

Mikołów (woj. śląskie) to kolejny zespół, który skoncentrował uwagę na zagospodarowaniu wód opadowych. I musiał zmierzyć się w pierwszej kolejności z przekonaniem lokalnej społeczności do inwestycji w błękitno-zieloną infrastrukturę. Za grupę docelową zespół uznał mieszkańców, którzy mogą poprawiać retencję na swoich terenach. Działania adresuje też do urzędników, którzy powinni włączać rozwiązania oparte na przyrodzie do różnego typu inwestycji. Zespół zdołał przekonać do tej idei burmistrzów i zlokalizować miejsca gotowe do zastosowania błękitno-zielonej infrastruktury. Zaplanowano Klimatyczne warsztaty dla urzędników służące wypracowaniu standardów dla wszystkich inwestycji miejskich, tak by uwzględniały ochronę środowiska i klimatu. Dla mieszkańców zaplanowano Podwórkowe rewolucje, czyli warsztaty przekształcania przestrzeni sąsiedzkich z wykorzystaniem rozwiązań opartych na przyrodzie. Mikołowski zespół przygotował w ramach prezentacji storyboard i filmik:

Retencja w pasie drogowym w Radlinie

Zespół z Radlina (woj. śląskie) planuje rewitalizację głównej ulicy miasta. Chce przywrócić arterii należny jej śródmiejski charakter, wprowadzić więcej zieleni, spowolnić ruch. Prezentacja zespołu zawierała aktualne zdjęcia przetykane przedwojennymi pocztówkami. Na zdjęciach współczesnych widać ciągi samochodów – to trasa tranzytowa z natężeniem ruchu około 15 tysięcy samochodów na dobę. Z kolei na kartach pocztowych widać przechodniów i szpalery drzew. Samorząd postanowił wrócić do historycznych funkcji tego miejsca. Nie sięgnął jednak po rekonstrukcję – w międzyczasie przy ulicy stanęło wiele modernistycznych budynków.

Proces projektowania zmian ulicy ma mieć charakter partycypacyjny. Projekt powinien uwzględniać różnorodne potrzeby mieszkańców oraz wykorzystywać błękitno-zielone rozwiązania do adaptacji do zmiany klimatu. Chodzi głównie o złagodzenie efektu wyspy ciepła i zwiększenie retencji. Ważnym elementem zmiany jest także uspokojenie ruchu drogowego. Ma to zachęcić biznes do powiększania ogródków letnich, a mieszkańców do pieszego korzystania ze zrewitalizowanej przestrzeni. Część pasa drogowego zostanie wydzielona dla rowerów. A wszystko to sprawi, że miasto zyska reprezentacyjny i zarazem funkcjonalny deptak, który dostarczy usług ekosystemów.

Fot. w nagłówku: Pexels z Pixabay

Zespoły biorące udział w trzeciej (2023) edycji programu Zielony Lider pokazują, że do kwestii środowiskowych związanych z jakością powietrza można podejść na wiele sposobów. Który z nich jest najlepszy? To zależy od lokalnych potrzeb. Oto przegląd trzech skutecznych koncepcji rozwiązań.

Transformacja

Gmina Rumia (woj. pomorskie) postanowiła zmierzyć się z tematem ubóstwa energetycznego. Większość zabudowań na jej terenie to domy jednorodzinne, połowa palenisk należy do starego typu i jest opalana niskogatunkowym węglem bądź drewnem. Z badań prowadzonych przez gminę (około 50 próbek zimnego popiołu rocznie) wynika również, że w piecach często lądują śmieci, co wzmaga toksyczność dymu wydostającego się z kominów.

Samorząd postawił więc w swoim planie na transformację rozpisaną do 2030 roku. Wiąże się to nie tylko z wymianą pieców, ale i termomodernizacją, ponieważ duża część budynków wykazuje niską efektywność energetyczną. Sprawę komplikuje trudna sytuacja ekonomiczna wielu rodzin. Kombinacja niskich dochodów i dużych wydatków sprawia, że mieszkańców nie stać na zielone inwestycje.

Plan zespołu zakłada, że do 2030 roku połowa domostw dotkniętych ubóstwem energetycznym uzyska pomoc. Żeby ją zapewnić potrzebne jest dobre zmapowanie potrzeb. Ma w nim pomóc współpraca z Instytutem Badań Strukturalnych z Warszawy, który zaprosił gminę jako partnera do projektu LIFE+. Jeśli wniosek zostanie rozpatrzony pozytywnie, Rumia razem z ośrodkami z Portugalii i Grecji wejdzie do 3-letniego programu badawczego. Pozwoli on precyzyjnie zdiagnozować problem ubóstwa energetycznego, pogrupować gospodarstwa według potrzeb oraz dobrać dla nich odpowiedni model wsparcia.

Edukacja

Z jakością powietrza postanowiła zmierzyć się także Lokalna Grupa Działania Ziemia Lubawska (woj. warmińsko-mazurskie) zrzeszająca 8 gmin. Organizacja postawiła sobie za cel edukację ekologiczną, ze szczególnym uwzględnieniem jakości powietrza. Zespół chce nie tylko dotrzeć do mieszkańców z odpowiednim przekazem, ale i pomóc w rozwiązaniu problemu, chociażby pozyskaniu funduszy. W trakcie Zielonego Lidera zespół sprecyzował komunikaty skierowane do mieszkańców. Podkreśla w nich aspekty zdrowotne, sprawczość jaką wykazują się mieszkańcy i oferuje doradztwo przy wymianie pieca czy dociepleniu. W realizacji planu mają pomóc spotkania konsultacyjne i baza regionalnych firm – to audytorzy, instalatorzy i doradcy rekomendowani przez gminę. Punkt konsultacyjny zapewnia też pomoc w pisaniu i rozliczaniu wniosków. Zespół stara się więc o fundusze na dodatkowy etat, sprzęt i wsparcie logistyczno-administracyjne, żeby z takim zapleczem powołać zespół projektowy realizujący zadanie kompleksowo.

Także Konin mierzy się z niską emisją i kotłami na paliwo stałe. Choć statystyki są tu nieco inne niż w Lubawie, recepta okazała się dość podobna: dotarcie do mieszkańców i współpraca ze sprawdzonymi firmami produkującymi i montującymi źródła ciepła. Do nawiązywania relacji z mieszkańcami zespół korzysta z wielu kanałów od drzwi otwartych, przez informacje w mediach, ulotki, film instruktażowy, aż po współpracę ze Strażą Miejską oraz Miejskim Ośrodkiem Pomocy Rodzinie. Podobnie jak w Lubawie, gmina uruchomiła punkt konsultacyjny dla mieszkańców.

Samowystarczalność

Zespół z Kowar (woj. dolnośląskie) postawił z kolei na samowystarczalność energetyczną. Przedstawiciele gminy w trakcie programu Zielony Lider odkryli potencjał leżący w przynależności do klastra energetycznego. Zespół postanowił ożywić jego działania i tym kanałem ubiega się o dofinansowanie swojej strategii. W kolejnym kroku klaster może być też wykorzystany do zdobycia finansowania różnych pro-klimatycznych inwestycji. Na czym miałyby one polegać?

Na samowystarczalność energetyczną Kowar ma się złożyć wiele różnych rozwiązań uwzględniających gminne obiekty. Jedna z większych inwestycji jest przewidziana wokół zbiornika retencyjnego. Przy okazji jego remontu samorządowcy chcą zbudować infrastrukturę dla odnawialnych źródeł energii. Solary planowane są na dachach budynków i obrzeżu zbiornika, który jest dobrze eksponowany na słońce. Panele fotowoltaiczne są przewidziane także w pobliżu ścieżki rowerowej. Gmina do swojej strategii chciałaby również wpisać budowę biogazowni. Nadwyżki energetyczne mogłyby posłużyć do produkcji zielonego wodoru. By uporządkować te i inne pomysły i nadać im odpowiednie priorytety potrzebna jest strategia. Dlatego jeszcze w trakcie programu zespół złożył wniosek w konkursie na sfinansowanie prac nad nową strategią dla gminnego klastra.

Zdjęcie nagłówkowe: Gerd Altmann z Pixabay

W programie Zielony Lider organizujemy wizyty studyjne nie tylko dla osób uczestniczących w bieżącej edycji, ale też absolwentek i absolwentów. W 2023 roku zespoły z Gniezna, Skawiny, Bełku, Chrzanowa, Łomianek, Izabelina, Piasecznej Górki, Leśnej, Starogardu Gdańskiego, Zawiercia i Klembowa odwiedziły Pomorze.

Program wizyty studyjnej obejmował zarówno problematykę ograniczanie emisji gazów cieplarnianych, jak i błękitno-zielonej infrastruktury.

• Słupski Klaster Energetyczny, by poznać wizję samowystarczalności energetycznej gminy,
• EkoFabrykę w Wejherowie, by docenić skalę działań przywracających rzeczom drugie życie,
• osiedle Beauforta w Kosakowie i Montownia w Gdańsku, by na własne oczy przekonać się, że błękitno-zielona infrastruktura podnosi jakość życia i wartość inwestycji
• Gdynię, by spotkać się z Pełnomocnikiem prezydenta Gdyni ds. adaptacji miasta do zmian klimatu i dowiedzieć się, jak działać skutecznie.

Zapraszamy do zgłoszeń do ogólnopolskiej sieci doradców i doradczyń w zakresie pozyskiwania funduszy europejskich na projekty społeczne oraz inwestycyjne służące ochronie środowiska, mitygacji i adaptacji do zmian klimatu. Nabór uzupełniający trwa do 31.03.2024 r.

Program realizuje Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych (OFOP) przy współpracy Fundacji Sendzimira w ramach programu Zielony Lider, ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności. Celem programu Fundusze dla klimatu jest zbudowanie ogólnopolskiej sieci doradców i wspieranie ich w realizacji usług na rzecz lokalnych organizacji pozarządowych, a także partnerstw organizacji i samorządów w gminach do 50 tys. mieszkańców w całej Polsce.

Szukamy osób, które:

• mają w sobie pasję, wrażliwość i podstawową wiedzę z zakresu ochrony środowiska;
• wiedzą jak realizować projekty społeczne i inwestycyjne oraz skąd pozyskiwać na nie fundusze, w tym także posiadają podstawową wiedzę z zakresu struktury pozyskiwania funduszy europejskich w ramach nowej perspektywy finansowej;
• wierzą, że mieszkańcy oraz organizacje społeczne powinny uczestniczyć w procesach podejmowania decyzji dotyczących dobra wspólnego, w sposób szczególny związanych z ochroną środowiska i klimatu;
• posiadają kompetencje do tego, aby wspierać i doradzać innym organizacjom społecznym oraz samorządom;
• współpracują z szerokim gronem obywateli, organizacji i samorządów, które to działanie może zostać poparte ich rekomendacją;
• działają na obszarze co najmniej jednego z województw: opolskie, świętokrzyskie, kujawsko-pomorskie, podlaskie, małopolskie, lubuskie, zachodniopomorskie, śląskie, mazowieckie, lubelskie, pomorskie i podkarpackie.

Do udziału w projekcie jego organizator – Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych zakwalifikujemy co najmniej 15 osób (ze wskazanych wyżej województw). Dla uczestniczek i uczestników przewidziane jest wynagrodzenie za zrealizowane wsparcie doradcze oraz organizację spotkań nt. dostępnych funduszy.

Co czeka uczestniczki i uczestników?

• udział w 2 zjazdach szkoleniowych trwających 3 dni (czerwiec i październik 2024) oraz w 1 zjeździe Sieci Doradców – Fundusze dla Klimatu (III kwartał 2025);
• wizyty studyjne, czyli poznanie dobrych i złych praktyk z zakresu ochrony środowiska;
• webinaria edukacyjne oraz kurs e-learningowy wprowadzający do tematyki zmian klimatu, ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju;
• wymiana doświadczeń dzięki spotkaniom indywidualnym oraz grupowym z innymi doradczyniami i doradcami Sieci Doradców – Fundusze dla Klimatu;
• wsparcie ekspertek i ekspertów z zakresu m.in. zrównoważonego rozwoju, planowania strategicznego;
• minimum 40 godzin pracy doradczej wspierającej minimum 3 społeczności lokalne (organizacje oraz partnerstwa organizacji i instytucji samorządowych) w trakcie aplikowania o fundusze europejskie na ochronę środowiska (tu przewidujemy wynagrodzenie w kwocie 5000 zł);
• udział w spotkaniach sieciujących oraz ich współorganizowanie.

Trzon merytoryczny programu tworzą tematy:

• struktura funduszy europejskich;
• Zrównoważony rozwój – zagadnienia związane z zasadą horyzontalną;
• Strategia UE Europejski Zielony Ład;
• Sprawiedliwa Transformacja;
• Planowanie strategiczne na poziomie lokalnym i budowanie partnerstw;
• Programy regionalne i krajowe;
• Fundusze Europejskie na Infrastrukturę;
• Klimat i Środowisko;
• Europejski Pakt na rzecz Klimatu;
• Pakiet Fit for 55; dobór źródeł finansowania do potrzeb społeczności lokalnej.

Udział w projekcie jest bezpłatny, jednak osoby uczestniczące muszą pokryć koszty dojazdów. Inauguracja, webinaria oraz spotkania sieciujące odbędą się na platformie ZOOM/Google Meet.

Jak się zgłosić?

Należy wypełnić i wysłać online formularz rekrutacyjny. Formularz jest aktywny do 31.03.2024 r. włącznie.

Chcesz wiedzieć więcej?

Zapraszamy na spotkania informacyjne online “Fundusze dla klimatu – Sieć Doradców NGO”, które odbędą się w następujących terminach:

• 5.03.2024 (wtorek) godz. 12.00-13.00 – ZAPISY TUTAJ
• 19.03.2024 (wtorek) godz. 18.00-19.00 – ZAPISY TUTAJ

Aby uczestniczyć w spotkaniu należy wypełnić formularz spotkania. Link do spotkania otrzymacie w dniu spotkania.

Szczegóły na stronie: www.ofop.eu/funduszedlaklimatu/

Fundusze dla klimatu – Sieć Doradców NGO to projekt szkoleniowo-doradczy realizowany przez Ogólnopolską Federację Organizacji Pozarządowych (OFOP) przy współpracy Fundacji Sendzimira w ramach programu „Zielony Lider” ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.

Fot. w nagłówku: Obraz Nattanan Kanchanaprat z Pixabay

W połowie kwietnia nastąpiła inauguracja Zielonego Lidera 2023. To program o charakterze cyklicznym. Co roku przyciąga dwu-, trzyosobowe zespoły z całej Polski. Ich składy tworzą głównie przedstawiciele samorządów oraz reprezentanci trzeciego sektora, a bywają i grupy mieszane. Chcą działać na rzecz środowiska. Są głodni wiedzy. Wzmacniają nadzieję na lepsze przygotowanie mniejszych i większych miejscowości do zmian klimatu.

Tegoroczna edycja cieszyła się już na starcie na tyle dużym powodzeniem, że w trakcie rekrutacji postanowiliśmy uruchomić dwie grupy w ścieżce Woda i po jednej w ścieżkach Odpady oraz Powietrze.

Inauguracja programu stawiającego na wymianę doświadczeń przynosi wiele emocji. Nie inaczej było w tym roku. Do Warszawy przyjechały 22 zespoły, w sumie 60 osób. W budowaniu relacji pomogła mapa ze zdjęciami grup, które pochodzą z tak odległych zakątków jak Kowary, Połczyn-Zdrój, Nowy Sącz czy Lubawa.

„Robicie bardzo ważną robotę. Zielona transformacja powinna przebiegać równomiernie. Nie tylko w dużych miastach, ale i mniejszych miejscowościach” – przywitała uczestników Agnieszka Mazur, z finansującej program Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności. Marysia Wiśnicka, koordynatorka programu oraz współprowadząca zjazd Agnieszka Czachowska, skupiały się z kolei na wyjaśnieniu procesu i przygotowaniu uczestników i uczestniczek do kolejnych etapów.

Duże wyzwanie na początek

Podczas pierwszego dnia zadaniem Liderów i Liderek była analiza własnych instytucji pod kątem ich wpływu na środowisko. W ramach warsztatów prowadzonych w kilku zespołach tematycznych udało się sprawdzić czy aktualne praktyki wspierają czy jednak przeszkadzają zrównoważonej transformacji gmin. Przyglądanie się własnym działaniom ma w sobie coś z gorzkiej pigułki.

Dla osłody, po południu zorganizowaliśmy grę terenową. Drugi dzień zjazdu rozpoczął się więc od rozdania nagród i równie angażującej części poświęconej inspiracjom.

Główne wystąpienie poprowadziła Katarzyna Wolszczak. Akademia Zero Waste, której przewodzi, promuje nie tylko korzystanie z kompostowalnych flamastrów czy stosowanie bardziej wydajnego oświetlenia ulicznego. Podpowiada też jak lepiej zorganizować piknik, wymiankę czy spotkanie wigilijne. Tak by stanowiły jak najmniejsze obciążenie dla środowiska.

Spotkanie z zeszłorocznymi absolwentami programu zapewniło kolejną porcję ciekawych rozwiązań. Grzegorz Horwacik, Sabina Paciorek i Tomasz Ożóg w trakcie połączenia online zaprezentowali działania wypracowane w ramach Zielonego Lidera. Ich wdrożenie poprawiło efektywność energetyczną urzędu w Skawinie. Nie mniej imponująco brzmiała opowieść mieszkańca  wsi liczącej raptem 41 mieszkańców. Marcin Piotrowski pokazał, jak wprowadzając zmiany w organizacji festiwalu Folkowisko w Gorajcu, zdołał ograniczyć ilość odpadów o jedną trzecią! Czy poprawić ich segregację, używając puszek po napojach, do głosowania na ulubionych artystów.

Nowa wiedza pomogła  w analizie wewnętrznych procedur urzędów. ZIeloni Liderzy identyfikowali je podczas wcześniejszych warsztatów. Teraz przyszedł czas na szukanie lepszych rozwiązań. Wbrew pozorom był to proces zapewniający duże poczucie uwolnienia i sprawczości.  Bardzo mocno wybrzmiewały kolejne deklaracje, od sugestii zupełnie małych zmian dotyczących oszczędzania papieru, po reorganizację sortowni śmieci, tak by dzięki lepszej logistyce ograniczyć spalanie paliw kopalnych.

W trakcie rundy podsumowującej zjazd jeden z uczestników powiedział: „Jestem urodzonym pesymistą. A dzisiaj kończę z dwoma optymistycznymi myślami. Po pierwsze ‘hurra’, wszyscy mamy takie same problemy. Po drugie, wszędzie rysują mi się sprawdzone rozwiązania, które możemy wdrażać”.

___

Program Zielony Lider realizuje Fundacja Sendzimira we współpracy z Fundacją Szkoła Liderów, a jego fundatorem jest Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności.

Z początkiem stycznia ruszyliśmy z rekrutacją, do 12 lutego 2023 do programu zgłosiło się ponad 200 osób! Dynamika zgłoszeń potwierdza, że mobilizują nas deadline’y – ¼ zgłoszeń wpłynęła w ciągu ostatnich dwóch dni rekrutacji!

Wszystkich, którzy się zgłosili zaprosiliśmy do udziału w miesięcznym kursie e-learningowym. Następnie 37 trzyosobowych zespołów, które ukończyły kurs mogło ubiegać się o udział w drugim, kilkumiesięcznym etapie programu. Najbardziej popularna w tym roku była ścieżka WODNA, czyli lokalna retencja i przeciwdziałanie suszy – ponad połowa zespołów wskazała tę ścieżkę jako preferowaną.

Na podstawie zadań zaliczeniowych na koniec e-learningu oraz rozmów kwalifikacyjnych wybraliśmy 22 zespoły. Spotkamy się z nimi na żywo już w kwietniu, ale już teraz co nieco o nich wiemy.

Co już teraz wiemy o Zielonych Liderach?

Najwięcej zespołów pracuje w gminach 10-20-tysięcznych, ale są też 3 miasta ponad pięćdziesięciotysięczne. Więcej zespołów z południa Polski i centrum niż z północy i wschodu.

Będziemy mieć przyjemność spotykać się pracować w bardzo zróżnicowanym gronie. Aż 7 zespołów to zespoły mieszane, a więc takie, w których są osoby reprezentujące różne instytucje. 5 zespołów tworzą społecznicy, a 10 włodarze i pracownicy urzędów. Wśród Zielonych Liderów w tegorocznej edycji są radni i radne, osoby działające społecznie, urzędnicy i urzędniczki różnych wydziałów, decydenci i decydentki. Wiemy, że taka różnorodność – doświadczeń i wiedzy – jest zasobem, z którego czerpią wszyscy uczestniczący w programie, daje możliwość poznania perspektywy i lepszego zrozumienia przedstawicieli innych sektorów. Sieciowanie w tak różnorodnej grupie to jedna z kluczowych wartości programu.

Fot. w nagłówku: Obraz Peggychoucair z Pixabay

Ta ścieżka tematyczna cieszy się co roku największym powodzeniem. W 2022 roku wzięło w niej udział sześć zespołów, które zajmowały się rozwojem błękitno-zielonej infrastruktury na swoich obszarach.

Chrzanów

Zastępczyni Burmistrza Jolanta Zubik i Dyrektorka Wydziału Gospodarki Komunalnej Aneta Nowak przystąpiły do programu, żeby rozwiązać problem zagospodarowania dwóch obszarów pokopalnianych. Po zakończeniu eksploatacji występowało na nich zagrażające dla lokalnej społeczności podmywanie budynków wzbierającymi wodami gruntowymi. Problem został rozwiązany wprowadzeniem kanału odprowadzającego wody do rzeki. Jednak ważna była dalsza rewitalizacja tego obszaru. W trakcie programu zespół wypracował plan obejmujący konsultacje społeczne z udziałem przyrodnika, opracowanie wytycznych dla projektanta, uzyskanie odpowiednich pozwoleń oraz pozyskanie środków na wykonanie projektu. Działania wymagają pozyskania zewnętrznego finansowania, co jest uzależnione od pojawienia się środków z funduszy unijnych, na które konkursy dopiero ruszają.

Izabelin

Prezes Spółki Komunalnej Paweł Bohdziewicz, Kierownik Wydziału Ochrony Środowiska Agnieszka Czarnecka i Radna Małgorzata Wiśniewska, działająca też w Stowarzyszeniu Mieszkańcy Razem stworzyli zespół liderski, który zajął się problemem podtopień. Pojawiają się one coraz częściej z powodu postępującej suburbanizacji i uszczelniania powierzchni biologicznie czynnej. Dodatkowo coraz bardziej odczuwalny jest problem suszy.

Do programu zespół trafił z pomysłem na renaturyzację rowu opaskowego w Truskawiu, który z jednej strony odbiera oczyszczone ścieki, a z drugiej ma duży potencjał rekreacyjny. Wypracowana w trakcie programu koncepcja zakłada między innymi nasadzenie roślin wodnych, których zadaniem będzie naturalne oczyszczanie wody oraz pozostawienie naturalnych brzegów wraz z typową dla terenów podmokłych roślinnością. Powstała w dwóch wersjach – trudniejszej do realizacji – która przewiduje wtórną meandryzację rowu i pozostawienie “starorzeczy” przy mniejszych meandrach. To ambitne działanie wymaga nie tylko pozyskania znaczących środków finansowych (co jest jednak realne z funduszy unijnych), ale również wykupu gruntów i uzgodnień z Kampinoskim Parkiem Narodowym. Jednak zespół ma wysoki poziom motywacji do realizacji tej wersji koncepcji, na który wpływ miała między innymi inspirująca wizyta studyjna w Enköping w Szwecji (relację z wizyty przeczytasz tutaj).

W wersji minimum koncepcja zakłada prace renaturyzacyjne w obrębie istniejącego koryta. Plan działań przewiduje również zaangażowanie mieszkańców w proces renaturyzacji, jako działanie prewencyjne, mające uchronić władze gminy przed ewentualnymi protestami interesariuszy niechętnych zmianom. Do końca 2022 roku udało się do pomysłu przekonać Panią Wójt oraz podjąć uzgodnienia z Kampinoskim Parkiem Narodowym.

Piaseczna Górka

Radna i sołtyska Alicja Jamorska-Kurek oraz Jacek Kurek i Ewa Szlufik, członkowie Stowarzyszenia Mieszkańców Piasecznej Górki “Z Górki” przystąpili do programu, żeby zmierzyć się z podtopieniami występującymi na terenie sołectwa. Pomysł, z którym weszli do programu i który udało się dopracować polegał na przygotowaniu planu zagospodarowania działki, na której przebiega planowana do modernizacji droga gminna. Droga ta ma kluczowe znaczenie dla lokalnej retencji, więc zmiana jej nawierzchni przy remoncie na asfaltową znacząco pogłębi problem podtopień. Dlatego konieczne jest wybranie dla niej odpowiednich rozwiązań retencyjnych. Oprócz opracowania koncepcji projektowej, zespół postawił sobie za cel działania edukacyjne, skierowane do mieszkańców. Przeprowadził zebrania gminne i rozdał materiały informacyjne na temat konieczności retencjonowania wód opadowych na własnej działce. Kolejnym celem było wypracowanie z urzędem programu dotacji do małej retencji. Tu inspiracją było doświadczenie innych zespołów. Do wdrożenia programu dotacji udało się przekonać Burmistrza i Radę Gminy.

Udział w projekcie pozwolił zespołowi przy wsparciu ekspertów na dobranie konkretnych rozwiązań retencyjnych, część z nich „przywieźli” z wizyty studyjnej w Hamburgu (relację z wizyty przeczytasz tutaj), gdzie mogli zobaczyć, jak działają w praktyce. Jednym z takich pomysłów jest dodatkowo stworzenie placu zabaw dla dzieci na jednej z lokalnych działek, gdzie występują cieki wodne.

Dodatkowo udało się wprowadzić siatkę wyłapującą odpady na rowie, który do tej pory powodował podtopienia w trakcie gwałtownych opadów. Uczestnicy sami znaleźli to rozwiązanie i uzyskali odpowiednie zgody dzięki motywacji jaką zyskali w trakcie programu do szukania nietypowych rozwiązań.

Wzmocnienie zespołu i wzrost motywacji do działania w trakcie programu przyczynił się też do uzyskania dotacji w Fundacji Orlen na działania w zakresie edukacji ekologicznej.

Więcej o dokonaniach zespołu można przeczytać w wywiadzie z jego liderką.

Niepołomice

Ewelina Matras i Łukasz Sendor – pracownicy Urzędu Miasta i Gminy Niepołomice przystąpili do programu, by zająć się rozwiązaniem problemu zalewania okolicznych terenów przez wodę z Rynku. Zakładali interwencje, które pozwolą na zmniejszenie spływu wody opadowej o połowę, jednak zwiększyli ten cel w trakcie programu do 80-100% na przestrzeni najbliższych kilku lat. Mają na to pozwolić rozszczelnienie znacznej części Rynku, nasadzenia drzew, krzewów i bylin i budowa ogrodów deszczowych. Udało się uzyskać wstępną pozytywną opinię konserwatora zabytków, trwają prace nad doborem konkretnych rozwiązań retencyjnych. Zespół planuje przystąpić do konkursu Stowarzyszenia Architektów Polskich (o którym dowiedział się od opiekuna ścieżki), gdzie sprawę Rynku potraktuje jako część szerzej zakrojonego planu zmian w centrum miasta. Środki niezbędne do przebudowy urząd zamierza pozyskać z funduszy Stowarzyszenia Metropolia Krakowska, którego Niepołomice są członkiem.

Ponieważ istnieje ryzyko, że likwidacja miejsc parkingowych, wynikająca z realizacji tych planów, będzie budzić opór społeczny, zespół planuje konsultacje i spacery badawcze jak tylko pojawi się koncepcja zmian. W trakcie udziału w programie uczestnicy podnieśli swoje kompetencje w zakresie komunikacji z mieszkańcami, co pomoże im skutecznie wdrożyć planowane działania. W planach jest też kampania edukacyjna na temat małej retencji skierowana do mieszkańców.

W wyniku uczestnictwa w programie pracowników referatu, urząd zainteresował się uruchomieniem gminnego programu dotacji dla mieszkańców na zakup urządzeń retencyjnych. Pomysł został przedyskutowany z burmistrzem, który wyraził dla niego swoją wstępną akceptację.

Dzięki wizycie studyjnej w Enköping udało się odnowić wcześniejsze kontakty z tamtejszymi urzędnikami. Zespół ma nadzieję na zacieśnienie współpracy, by wspólnie ubiegać się o udział w unijnych programach rozwojowych.

Polkowice

Zastępca Burmistrza gminy Polkowice Ewa Kowalik, Małgorzata Kalus-Chiżyńska – dyrektor w Urzędzie Gminy Polkowice i Justyna Gleba-Kajak, pracowniczka Centrum Kultury zgłosiły się do programu z problemem powtarzających się podtopień niżej położonych domów w nowej części Polkowic. Dodatkowo na terenach położonych wyżej często występuje susza, więc zatrzymanie tam deszczówki nie tylko zmniejszyłoby uciążliwości związane z okresowym brakiem wody, ale również zapobiegło podtopieniom w dolnej części miasta.

Powstał pomysł stworzenia ogrodu deszczowego przy zaangażowaniu mieszkańców, jako obiektu modelowego, przykładu do naśladowania. Został on zrealizowany przed budynkiem Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej, w oparciu o projekt wypracowany w ramach programu. Widać już pierwsze efekty – wzrosło zaangażowanie mieszkańców w poszukiwanie rozwiązań retencyjnych dla własnych gospodarstw domowych. Sami dopytują urzędników o możliwe rozwiązania i źródła ich finansowania.

Gmina prowadziła już działania edukacyjne związane z lokalną retencją i zdaje sobie sprawę jak ważne jest budowanie świadomości społecznej w tym obszarze. W ramach działań wypracowanych w trakcie Zielonego Lidera zespół podjął się zebrania i udostępnienia praktycznej wiedzy na temat różnych rozwiązań związanych z gospodarowaniem wodami opadowymi mieszkańcom (w formie katalogu dobrych praktyk). Istotnym wnioskiem z udziału w programie była konieczność podniesienia wiedzy i kompetencji pracowników urzędu w tym zakresie (szczególnie gminnych inżynierów i planistów). Stąd zaplanowano serię szkoleń.

Dzięki wizycie studyjnej w Bydgoszczy, zespół podniósł poziom swojej wiedzy w zakresie rozwiązań retencyjnych np. dotyczących wykorzystania deszczówki (oczyszczanie do wody pitnej).

Zawiercie

Prezydent miasta Łukasz Konarski, radny Dominik Janus i pracowniczka urzędu Katarzyna Napieracz weszli do programu z problemem licznych podtopień na terenie miasta. W programie zajęli się wypracowaniem rozwiązań dla jednej z ulic stale borykających się z podtopieniami. Miał to być modelowy proces, który później będzie można powtórzyć w innych częściach miasta o podobnych wyzwaniach. W efekcie postawiono na mediacje z właścicielami domów w okolicach ulicy, które miały na celu przekonać właścicieli kluczowych posesji do włączenia się w rozwiązanie problemu poprzez zorganizowanie odprowadzania wody na swoich posesjach. Zaplanowano również wdrożenie rozwiązań retencyjnych przy samej ulicy (niecki, nasadzenia zamiast trawnika, zmiany nawierzchni chodnika na nawierzchnię przepuszczalną).

Udział w programie i innym projekcie realizowanym z Fundacją Sendzimira przekonał zespół, że zwiększanie retencji nie musi wymagać wysokich nakładów finansowych. Pozwoliła na to szczególnie wymiana doświadczeń z innymi uczestnikami programu oraz wizyta studyjna w Islandii w ramach projektu Zielone Zawiercie. Okazało się, że nie trzeba perfekcyjnie skrojonych rozwiązań, aby zapobiec zalaniom i skorygować gospodarkę wodną.

Dodatkowo pozyskana wiedza została wykorzystana w projektach związanych z błękitno-zieloną infrastrukturą, na które urząd pozyskał dofiansnwanie z funduszy EOG. Od czasu wejścia zespołu do programu Zielony Lider, każda zmiana infrastrukturalna w mieście przeprowadzana jest w zgodzie z dobrymi praktykami retencyjnymi.

Fot. w nagłówku: Obraz Josch13 z Pixabay

W ścieżce dotyczącej zrównoważonej gospodarki odpadami, wzięło w 2022 roku udział 6 zespołów z całej Polski. Każdy z nich przyszedł do programu, by rozwiązać ważne lokalne wyzwanie. Szkolenia, doradztwo, wymiana doświadczeń i wizyty studyjne pozwoliły na innowacyjne podejście i świeże spojrzenie. Zapoznajcie się z efektami starań naszych absolwentów!

ekoGniezno

Marzena Dyc-Rewers i Kinga Kokoszyńska-Tekień z Urzędu Miasta Gniezno zgłosiły się do programu z problemem nieprawidłowej segregacji odpadów w zabudowie wielorodzinnej, która nasiliła się po pandemii Covid. W trakcie programu zespół zdefiniował mierzalne cele i wypracował działania służące ich osiągnięciu.

Przede wszystkim założył zmniejszenie udziału frakcji zmieszanej o 10% w 2023 roku. Ma w tym pomóc szczegółowe oznakowanie kontenerów na odpady oraz nakładanie podwyższonej opłaty za brak segregacji od 2023 roku.

Dodatkowo zespół założył zwiększenie udziału frakcji selektywnej o 10% w 2023 roku. Ma do tego doprowadzić oznakowanie kontenerów, inspekcja wiat śmietnikowych oraz weryfikacja ilości odpadów i w razie potrzeb zwiększenie liczby pojemników do selektywnej zbiórki.

Wreszcie zespół postawił sobie za cel poprawę jakości selektywnej zbiórki odpadów. Prowadzi do tego edukacja mieszkańców realizowana przez administratorów lub zarządców nieruchomości (ulotki, banery, audycje radiowe), magnesy na lodówkę z zasadami selektywnej zbiórki odpadów, kampania informacyjna w mediach oraz pozyskanie środków na przeprowadzenie akcji edukacyjnych, nagrody i materiały edukacyjne, animatorów.

Lidzbark Warmiński

Urzędniczki różnych wydziałów urzędu miasta: Aneta Ulatowska, Elwira Borkowska i Magdalena Prawdzik zgłosiły się do programu „Zielony Lider” z pomysłem zmniejszenia ilości bioodpadów w gminie, szczególnie w zabudowie wielorodzinnej. W trakcie programu zaplanowały:

• oddanie do użytku kompostowników na terenie parków, skwerów publicznych i przy urzędzie oraz promocję ich wykorzystania;
• rozpowszechnienie wśród mieszkańców dobrych praktyk w ramach różnych akcji edukacyjnych;
• przekonanie burmistrza i rady miejskiej do konieczności wprowadzenia zmian.

W trakcie programu udało im się wprowadzić segregację odpadów w urzędzie. Liczymy, że pozostałe plany uda się zrealizować w przyszłym roku!

Miedźno

Pracownicy urzędu gminy Miedźno – Piotr Krokus i Agnieszka Borowik – zgłosili się do programu z problemem nielegalnych wysypisk na terenie gminy. Dążyli do tego, by zmniejszyć ich liczbę poprzez uszczelnienie systemu, zwłaszcza w odniesieniu do właścicieli domków letniskowych. Udział w „Zielonym Liderze” pozwolił zespołowi szerzej spojrzeć na problem i zdefiniować go w inny sposób. Inspiracją do jego przeformułowania była rozmowa i wymiana opinii z innymi uczestnikami programu, trenerami i ekspertami. Postanowili zająć się problemem u źródła, czyli ograniczyć ilość odpadów o 10% do końca 2024 roku poprzez:

• działania nakierowane na budowanie świadomości wśród mieszkańców; w 2023 roku zostały przeprowadzone indywidualne rozmowy z mieszkańcami;
• uszczelnienie systemu odbioru odpadów, dzięki rejestracji nowych gospodarstw domowych;
• niedopuszczanie do powstawania odpadów, dzięki zmianom w gospodarowaniu gruzem, odzyskowi odpadów budowlanych i kompostowaniu.

Największy efekt przyniosło nietypowe rozwiązanie – stopniowe zmniejszenie częstotliwości odbioru odpadów zmieszanych. To pozwoliło szybko zrealizować cel postawiony w programie, a więc zmniejszenie ilości odpadów o 10%.

Zdecydowanie najważniejszym aspektem programu była dla zespołu wizyta studyjna w Słowenii (relację przeczytasz tutaj), gdzie uczestnicy poznali wiele konkretnych rozwiązań i  uwierzyli, że wprowadzenie w gminie polityki zero waste jest realne i wykonalne.

Zobacz co Piotr Korkus mówi o swoim udziale w programie Zielony Lider:

Sędziejowice

Do programu Zielony Lider zgłosili się wójt gminy Dariusz Cieślak, urzędnik Tomasz Suchański i kierownik gminnej jednostki usług komunalnych Michał Machała. Ich wyzwanie to zbyt niski poziom segregacji odpadów, wynikający między innymi z tego, że mieszkańcy nie korzystają z PSZOK.

W ramach programu zespół zaplanował więc modernizację PSZOK i otoczenie go pasem zieleni izolacyjnej – drzewami, na co uzyskał dofinansowanie w lipcu 2022 r. Do rozbudowy PSZOK udało się też przekonać niechętnych mieszkańców, którzy pozbyli się obaw, gdy zobaczyli, że takie obiekty wcale nie muszą powodować uciążliwości. Wśród planów znalazło się też zwiększenie świadomości mieszkańców na temat istnienia PSZOK i segregacji odpadów, poprzez działania edukacyjne m.in. prowadzone przez lokalne organizacje pozarządowe w szkołach.

W efekcie zespół liczy na zwiększenie poziomu segregacji i zmniejszenie ilości odpadów. To drugie osiągnięte będzie dzięki wprowadzeniu oceny i selekcji odpadów w przedPSZOK, tak by te przedmioty, które mogą jeszcze być wykorzystane wracały do obiegu. Za zadanie to będzie odpowiedzialna lokalna organizacja pozarządowa. Jak w praktyce takie punkty są zorganizowane uczestnicy zobaczyli w czasie wizyty studyjnej w Barcelonie (relację przeczytasz tutaj).

Aby zredukować ilość odpadów związanych z funkcjonowaniem jednostek gminnych, zespół wdrożył faktury elektroniczne za wodę, na to rozwiązanie, w pierwszej fazie wdrażanie działania, zdecydowało się 20% klientów.

Sulików

Pracowniczki samorządowe Marta Brzozowska, Magdalena Pomonicka i Ewina Aniśkiewicz przystąpiły do programu, żeby zmierzyć się z wyzwaniem, jakim jest dla gminy niechęć mieszkańców wobec lokalizacji PSZOK ze względu na związane z jego funkcjonowaniem zapachy i hałas. W trakcie programu zespół znalazł rozwiązanie – postanowił, żeby bioodpady nie trafiały do PSZOK a do kompostowników, obniżając w ten sposób poziom uciążliwości instalacji. Aby przekonać mieszkańców do kompostowania zaplanowano różne działania edukacyjne. Odbyły się spotkania edukacyjne w trakcie wiejskich zebrań w sołectwach, do mieszkańców trafiły praktyczne wytyczne dot. kompostowania i segregacji odpadów, w trakcie dożynek odbył się konkurs z nagrodami na pomysły zero waste do wdrożenia w gminie. Zaplanowano też w kolejnym roku instalację kompostowników miejskich. Dodatkowo urząd stara się pozyskać środki na modernizację PSZOK, stworzenie przedPSZOK (który zrobił na nich wrażenie w trakcie wizyty studyjnej w Kopenhadze, z której relację przeczytasz tutaj) i otoczenie go zielenią izolacyjną. Radni są już przekonani do zasadności podjęcia takich działań. Przed gminą stoi zadanie pozyskania środków na inwestycję.

Miasto Rydułtowy

Mariola Bolisęga — zastępczyni Burmistrza oraz Sylwia Jendrysik i Mateusz Domagała z Referatu Ochrony Środowiska i Gospodarki Odpadami przystąpili do programu, ponieważ w ich gminie ponad 50% odbieranych odpadów jest zmieszane (pomimo prowadzonych działań edukacyjnych). Źródło problemu z segregacją zidentyfikowali przede wszystkim w budowie wielorodzinnej.

W trakcie programu zaplanowali szereg działań i przystąpili do ich realizacji:

• przeprowadzili ankietę diagnozującej problemy i potrzeby mieszkańców związane z segregacją, która potwierdziła, że warto inwestować w kompostowanie, które planowali rozwijać; w efekcie dążą do podwyższenia ulgi za kompostowanie;
• na stronie urzędu stworzyli zakładkę poświęconą gospodarce odpadami, która pomaga w prawidłowej segregacji, materiały te są stale rozwijane;
• zrealizowali warsztat z interesariuszami, którego celem było wypracowanie rozwiązań istniejących problemów;
• zaplanowali wznowienie działania punktu wymiany PSZOK (wymiana śmieci na rośliny);
• zaplanowali również przeprowadzenie kampanii edukacyjno-informacyjnej, konkursów i lekcji tematycznych dla uczniów, których realizacja będzie uzależniona od pozyskania środków zewnętrznych;
• przeprowadzili spotkania z zarządcami zabudowy wielolokalowej na temat segregowania odpadów; zaplanowali utworzenie Zielonej Rady Rozwoju (ciała zrzeszającego różnych interesariuszy, którego zadaniem będzie zajmowanie się m.in. problemem zarządzania odpadami) i zaangażowanie w dyskusję nad problemem młodzieży z lokalnego klubu młodzieżowego.

Członkowie zespołu zrozumieli, że urząd powinien stanowić dobry przykład w stosowaniu zrównoważonych praktyk („zmianę trzeba zaczynać od siebie”). Zaczęli więc od wprowadzenia koszy do segregacji w urzędzie i planują kolejne zmiany.

Zobacz co Mariola Bolisęga wyniosła z programu Zielony Lider:

Fot. w nagłówku: Obraz Denis MOREAU z Pixabay

W ścieżce dotyczącej poprawy jakości powietrza i ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, w ramach Zielonego Lidera 2022 wzięły udział 4 zespoły z całej Polski. Każdy z nich zidentyfikował istotny problem w swojej gminie, którego rozwiązaniem zajął się w trakcie programu. Szkolenia, doradztwo, wymiana doświadczeń i wizyty studyjne pozwoliły na wypracowanie innowacyjnych projektów. Zobaczcie co udało się osiągnąć naszym absolwentom!

Zielony Heimat, Czerwionka-Leszczyny

Do programu przystąpiła nieformalna grupa przy Polskim Alarmie Smogowym działająca na terenie gminy Czerwionka-Leszczyny. Katarzyna Laska, Leszek Szejka, Michał Stokłosa zmierzyli się z wyzwaniem, jak walczyć z niską emisją z pieców węglowych w prywatnych domach. Wchodząc do programu czuli frustrację, że ich dotychczasowe wysiłki nie przynoszą wystarczających rezultatów.

W efekcie udziału w programie zespół podjął konkretne rozmowy z władzami lokalnymi, by namówić je na zastąpienie regulaminu dotacji do wymiany źródeł ciepła całkowicie nowym dokumentem. Zostanie w nim położony nacisk na wsparcie mieszkańców w poprawie efektywności energetycznej budynków oraz w wykonywaniu audytów energetycznych. Sukces ma zagwarantować bardziej pozytywna agenda, w której nacisk kładzie się na korzyści ekonomiczne, jakie mieszkańcy mogą odnieść poprzez wykonywanie ociepleń itd. Zmiana podejścia już przyniosła pierwsze rezultaty – zaproszenie od Burmistrza do przygotowania propozycji nowego dokumentu.

Dodatkowo zespół pozyskał 17 tys. zł z programu CleanAirFund na projekt „Łapiemy Smoga”. Środki umożliwią wykonanie 30 pilotażowych audytów energetycznych w wybranych domach jednorodzinnych, montaż czujnika jakości powietrza, stworzenie filmu edukacyjnego „Łapiemy Smoga” oraz organizację panelu eksperckiego dotyczącego termomodernizacji domów na Śląsku.

Dzięki udziałowi w programie Zielony Heimat zainteresował się także tematyką adaptacji do zmian klimatu. W ramach doradztwa skorzystał ze wsparcia w przeprowadzeniu partycypacyjnego planowania zagospodarowania terenu zieleni w miasteczku Bełk. Rezultaty wspólnej pracy widoczne są na wizualizacji. A po szczegóły zapraszamy do prezentacji.

Inicjatywa Las Młochowski, Podkowa Leśna

Inicjatywa powstała w 2021 roku i ma na celu ochronę Lasu Młochowskiego przed wycinką. Jej członkowie: Maria Wróblewska i Mikołaj Krasowski wchodząc do programu chcieli wypracować nowe sposoby działania i patrzenia na problem poprzez zderzenie własnej, aktywistycznej perspektywy z perspektywą zewnętrzną, przede wszystkim osób reprezentujących różnego szczebla władze lokalne. Potrzebowali wybrać kierunki działania, które mogą w największym stopniu przełożyć się na efekt, w postaci ustanowienia ochrony dla lasu.

W trakcie programu udało im się stworzyć plan działania obejmujący zarówno kontynuację już podjętych inicjatyw, jak i rozpoczęcie nowych. Wśród nich znalazły się badania wyceniające wartość lasu dla mieszkańców, których wyniki będą punktem wyjścia do rozmowy z interesariuszami o ochronie lasów w ramach leśnego okrągłego stołu. Udało się również doprowadzić do ustanowienia 26 nowych pomników przyrody, co będzie skutecznym narzędziem w ograniczaniu wycinek. Podjęte działania przyczyniły się bezpośrednio do wstrzymania przez Lasy Państwowe najbliższej wycinki oraz przedstawienia nowej, okrojonej propozycji.

Zespół wziął również udział w wizycie studyjnej, gdzie poznał podobną inicjatywę leśną spod Wrocławia. Wymiana doświadczeń pozwoliła zyskać nowe spojrzenie na wyzwania z jakimi wiąże się długofalowy aktywizm, a także poznać sposoby działania, które okazały się skuteczne w nawiązywaniu dialogu z władzami. Była też okazją do zyskania nowych źródeł wiedzy przydatnych w tworzeniu narracji o zróżnicowanych funkcjach lasu.

Skawina (#chcemybyć ekoSkawina)

Sabina Paciorek – kierowniczka Referatu Efektywności Energetycznej, Grzegorz Horwacik – kierownik Wydziału Ochrony Powietrza Urzędu Miasta i Gminy w Skawinie oraz Tomasz Ożóg – zastępca Burmistrza weszli do programu z pomysłem na poprawę zarządzania energią w ponad 40 budynkach użyteczności publicznej poprzez lepszy monitoring zużycia energii oraz inwestycje zwiększające efektywność energetyczną.

Dzięki pracy w mniejszych grupach pod okiem eksperta, a także rozmowom wewnątrz zespołu, udało się nakreślić konkretne kroki do realizacji celu i rozpocząć ich realizację:

• uzupełnienie bazy danych i stworzenie zautomatyzowanego systemu monitoringu zużycia różnych rodzajów energii (elektrycznej, cieplnej) w budynkach;
• rejestracja spółdzielni energetycznej z udziałem gminy, regionalnego muzeum i biblioteki miejskiej;
• wykonanie audytów energetycznych (udało się je już przeprowadzić w dwóch budynkach) we współpracy z osobami administrującymi poszczególnymi budynkami;
• wybór i realizacja optymalnych inwestycji, w czym pomogło doradztwo w ramach Zielonego Lidera ekspertów od rekuperacji i pomp ciepła, którzy w ramach doradztwa przeszkolili przedstawicieli urzędu i oceniali zasadność montażu poszczególnych usprawnień;
• dalszy monitoring uzyskanych oszczędności i sposobów użytkowania budynku.

Zespołowi udało się zabezpieczyć w budżecie gminy środki własne w wysokości 900 tys. zł na realizację projektu w kolejnym roku. Udało się również doprowadzić do utworzenia nowego zadania budżetowego „Poprawa efektywności energetycznej budynków użyteczności publicznej”, które będzie wpisane w wieloletnią prognozę finansową.

Zespół zorganizował z własnych środków dodatkową wizytę w Rybniku (zainspirowaną prezentacją w trakcie programu), która pozwoliła zwiększyć wiedzę o rozwiązaniach dotyczących poprawy efektywności i montażu OZE w budynkach użyteczności publicznej.

Gmina aktywnie działa nie tylko w kierunku mitygacji, ale też adaptacji do zmian klimatu. Dlatego zespół, wraz z dwoma innymi, skorzystał z wizyty studyjnej do Enköping w Szwecji. Zapraszamy do przeczytania relacji!

Zielona Gmina Szydłowiec

W skład zespołu weszły trzy osoby angażujące się w życie społeczne Szydłowca, które dopiero na potrzeby udziału w programie zdecydowały się podjąć bliższą współpracę: Marek Koniarczyk – przewodniczący Rady Miejskiej; Wiktoria Nowocień – Przewodnicząca Młodzieżowej Rady Miejskiej, przedstawicielka organizacji pozarządowych; Piotr Warso – przedsiębiorca, członek zarządu Powiatowego Stowarzyszenia Polska 2050. Zielony Lider miał posłużyć im do zdobycia dodatkowej wiedzy, wymiany doświadczeń i zaplanowania działań, które pozwoliłyby skuteczniej dążyć do proekologicznych zmian w gminie, ze szczególnym naciskiem na problem smogu. Udział w Programie pozwolił wyselekcjonować i uporządkować pomysły oraz stworzyć 3-letni plan realizacji kilkunastu mniejszych i większych działań, które pozwolą do 2024 na zmniejszenie o 20% wskaźników zanieczyszczenia powietrza w gminie. Działania te będą realizowane przez stowarzyszenie, które planują powołać członkowie zespołu.

Fot. w nagłówku: Obraz Peggychoucair z Pixabay

Finałowy zjazd Zielonego Lidera już za nami! Nie obyło się bez wzruszeń, ale i zobowiązań. Wiele razem doświadczyliśmy i nauczyliśmy się od siebie. Oprócz wiedzy  i gotowego planu działania, liderzy i liderki zyskali nowe kontakty, które będą pomagać im skutecznie realizować wypracowane projekty.

Zespoły, które od lutego 2022 r. intensywnie pracowały w ramach programu, w trakcie ostatniego spotkania zaprezentowały swoje projekty i przedyskutowały je z innymi uczestnikami oraz zaproszonymi ekspertami i ekspertkami.

Ochrona powietrza w działaniach zielonych liderów i liderek

W trakcie sesji poświęconej ochronie powietrza swoje projekty prezentowały zespoły: Inicjatywa Las Młochowski (ILM), Skawina, Szydłowiec, Zielony Heimat.

Zespoły postawiły przed sobą różnorodne cele od ochrony lasów, przez zwiększanie efektywności energetycznej budynków, aż do zmiany lokalnych przepisów. Wszystkie wymagają zaangażowania w działania różnych grup społecznych, dlatego ważnym elementem projektów są nieszablonowe sposoby dotarcia do mieszkańców i mieszkanek.

Dla Inicjatywy Las Młochowski kluczowe jest zatrzymanie wycinek i trzebieży lasów wokół Podkowy Leśnej. Równolegle do zbierania podpisów pod petycją ograniczającą wycinkę, zespół stara się pokazać lokalnej społeczności, ile wart jest las, jeśli weźmiemy pod uwagę inne walory niż pozyskiwanie drewna. Badanie usług ekosystemowych lasu, jest sposobem na dotarcie do interesariuszy i zaangażowanie ich w działanie na rzecz ochrony lasu przed wycinką.

Grupa ze Skawiny skoncentrowała się na ograniczaniu zużycia energii w budynkach użyteczności publicznej, podchodząc do tematu systemowo. Szkoły i przedszkola przejdą audyty energetyczne, które pozwolą na opracowanie planów termomodernizacji. Na podstawie planów gmina będzie m.in. wymieniać źródła ciepła, montować fotowoltaikę, doposażać grzejniki w głowice termostatyczne i wymieniać oświetlenia. Wszystkim inicjatywom towarzyszyć będzie edukacja pracowników.

Z kolei zespół Zielonego Heimatu postanowił przyjrzeć się zasadom dotacji na wymianę źródeł ciepła, które utrwalają wykorzystanie węgla do opalania domów. Pod hasłem “Po lepszy luft!” Zieloni Liderzy planują przekonywać decydentów do wprowadzenia nowego regulaminu udzielania dotacji, tak by w większym stopniu zachęcał on do inwestycji w źródła ciepła wykorzystujące odnawialne źródła energii (co w dobie kryzysu energetycznego jest nie lada wyzwaniem!).

Zespół z Szydłowca opracował wielowątkowy plan walki ze smogiem, obejmujący zarówno nacisk na decydentów (zarząd, radę miasta), jak i działania bezpośrednio prowadzone przez osoby z zespołu. Projekt przewiduje m.in. zwiększenie terenów zielonych (tu zespół chce skorzystać z możliwości jakie daje budżet obywatelski), stworzenie alertownika do zgłaszania “kopciuchów”, uruchomienie stypendium miejskiego dla osób aktywnych na polu ekologii, powołanie mobilnego ekodoradcy i wiele innych.

Prezentacji zespołów ze ścieżki POWIETRZE przysłuchiwały się ekspertki: Marta Babicz (NFOŚiGW), Iwona Janicka (OFOP), Agnieszka Warso-Buchanan (Prawnicy dla Ziemi ClientEarth), które w trakcie panelu podsumowującego podzieliły się swoimi spostrzeżeniami i radami dla zespołów. Dużo uwagi poświęcono nowym możliwościom finansowania projektów (ze środków unijnych) i zmianom, jakie będą wprowadzane w już istniejących programach, głównie programie Czyste Powietrze.

Pomysły zielonych liderów i liderek na zmiany w gospodarce odpadami

W trakcie sesji poświęconej zrównoważonej gospodarce odpadami swoje projekty prezentowały zespoły: Rydułtowy, Sulików, Lidzbark Warmiński, EkoGniezno, Miedźno, Sędziejowice.

Liderzy i liderki starali się zmierzyć z różnymi wyzwaniami wokół segregacji, recyklingu i ograniczania wytwarzania odpadów, zachęcenia mieszkańców do zaangażowania w te działania, kompostowania, wykorzystania PSZOKów. Wszystkim dyskusjom przyświecało hasło: “najlepszy śmieć, to ten, który nie powstał”.

Całkowite wyeliminowanie bioodpadów na PSZOKu w Sulikowie? By to osiągnąć zespół zaplanował cykl spotkań i warsztatów edukacyjnych, podczas których chce pokazywać, że kompostowanie nie musi być trudne. Zielone Liderki powalczą również o drugie życie niepotrzebnych przedmiotów, tworząc przestrzeń usług wzajemnych, zwany “przedPSZOKiem”. Dużym wyzwaniem będzie ocieplenie wizerunku PSZOK-u wśród mieszkańców gminy.

Podobne zadanie stoi przed zespołem z Sędziejowic, którzy planują wybudowanie nowego PSZOK-u. Zespół chce, by był to nowoczesny, przyjazny dla mieszkańców obiekt, który służy nie tylko selektywnej zbiórce odpadów, ale działaniom społecznym, takim jak kawiarenki naprawcze, drugie życie rzeczy itp.

Zespół z Miedźna zadeklarował bardzo konkretny cel. Chce zmniejszyć o 10% ilość odpadów zmieszanych do końca 2024 roku. Jak? Poprzez edukację mieszkańców i pracowników, zwiększenie liczny zgłoszonych do systemu domów, zwiększenie stawki zwolnienia z opłaty za kompostowanie odpadów, regularne kontrole. Zespół planuje także wprowadzenie uchwały o płatnym odbiorze odpadów budowlanych i wielkogabarytowych poza terminami ich odbioru.

Rozwiążmy to razem! Zespół z Rydułtów skupił się na podniesieniu poziomu selektywnego zbierania odpadów komunalnych w szczególności w zabudowie wielolokalowej poprzez różnego typu działania edukacyjne i informacyjne. Pierwszym krokiem było poznanie potrzeb mieszkańców i mieszkanek za pomocą ankiety o systemie gospodarowania odpadami w mieście.

Podobne zadanie postawił przed sobą zespół z Gniezna, który już teraz wprowadza innowacje w system gospodarowania odpadami w mieście (nowoczesny PSZOK pozwalający na lepszą kontrolę opłat za odpady oraz jakości segregacji, dbałość o przejrzyste i jednolite oznaczenie altan śmietnikowych w całym mieście).

Zespół z Lidzbarka Warmińskiego zdecydował skupić się na zmianach w samym urzędzie. Zaplanował wprowadzenie dodatkowych pojemników na bioodpady, edukację pracowników jak właściwie segregować, zastąpienie plastikowych butelek wodą w dzbankach, instalacja źródełek pitnej wody kranowej.

Na koniec sesji ODPADOWEJ, zaproszeni eksperci – Przemysław Radwan (Szkoła Liderów), Agata Delmaczyńska (Green Officer), Joanna Furmaga (PZS), Ewa Chodkiewicz (WWF Polska) – podsumowali szanse i zagrożenia dla realizacji planów Zielonych Liderów. Podkreślano, jak ważna jest dobra diagnoza potrzeb mieszkańców oraz wiarygodność osoby/instytucji  wprowadzającej zmianę w społeczności lokalnej (np. urząd namawiający do kompostowania, sam powinien kompostować).

Zielono-błękitne liderki i liderzy

W trakcie sesji poświęconej rozwiązaniom błękitno-zielonej infrastruktury swoje projekty prezentowały zespoły z Chrzanowa, Polkowic, Niepołomic, Zawiercia, Izabelina oraz Piasecznej Górki.

W trakcie prezentacji uwagę zwróciły różnorodne i na różną skalę podejmowane działania w obszarze BZI. Niezaprzeczalnie wprowadzanie każdej zmiany wiążę się ze zmianą mentalności i pokonaniem czasem najtrudniejszego wyzwania, jakim jest zmiana przyzwyczajeń i podejścia mieszkańców (i nie tylko!) do nowych bardziej naturalnych rozwiązań zieleni i wody w przestrzeni.

Zawiercie mierzy się z regularnym zalewaniem ulicy. Problem nie jest łatwy do rozwiązania, ponieważ w grę wchodzą skomplikowane kwestie własności gruntów i konflikt sąsiedzki. Zespół postanowił podjąć działania mediacyjne. Trzymamy kciuki!

Zespół z Polkowic chce przekonać mieszkańców do retencjonowania wody na własnych gruntach. Aby dać dobry przykład i wzbudzić ciekawość, wybudował ogród deszczowy na terenie publicznym i łatwo dostępnym dla przechodniów. W Polkowicach powstanie także katalog sposobów i przykładów zagospodarowania deszczówki, dostępny online dla mieszkańców, deweloperów, zarządców dróg, sołtysów.

Niepołomice planują ograniczyć spływ wód opadowych z rynku w Niepołomicach i terenów przyległych. Jak? Przede wszystkim poprzez zwiększenie terenów zielonych. Niezbędne będzie obudowanie działań inwestycyjnych, edukacją wszystkich interesariuszy.

W Chrzanowie powstała koncepcja zagospodarowania terenów poprzemysłowych – Kamieniołom Skała oraz składowisko odpadów wydobywczych Matyld z przyległym zbiornikiem wodnym. Mają powstać tu przestrzenie zielone, służące rekreacji, ale też ochrony bioróżnorodności.

Zespół z Izabelina pracuje nad ambitną koncepcją renaturyzacja części rowu „opaskowego” w Truskawiu. Celem jest  zwiększenie retencji, poprawa warunków mikroklimatycznych, wsparcie różnorodności biologicznej, zwiększenie atrakcyjności terenu (turystyka piesza i rowerowa) oraz edukacja – uświadamianie konieczności retencji, wsparcia bioróżnorodności i stosowania NBS.

W Piasecznej Górce szutrowa droga ma zostać utwardzona. Zespół chce opracować koncepcję nowej drogi, która uwzględniałaby rozwiązania retencyjne, jak rów bioretencyjny obok drogi czy powierzchnię przepuszczalną. Prócz tego osoby z zespołu prowadzą kampanię informacyjną dotyczącą retencjonowania wody na własnym podwórku – wszystko to by zminimalizować ryzyko występowania podtopień.

W dyskusji panelowej zaprezentowane projekty ścieżki BZI podsumowali: Marta Majka Wiśniewska (PZS), Łukasz Pawlik (ZZM Kraków), Iwona Wagner (UŁ), Tomasz Bergier (FS).

Wydarzenie zakończyły krótkie wykłady. O perspektywach (współ)działania, które otworzyły się dzięki uczestnictwu w programie opowiedział Marcin Piotrowski absolwent pierwszej edycji Zielonego Lidera. Agnieszka Kula, aktywistka dla sprawiedliwości klimatycznej działająca w MSK i Fridays For Future zwróciła uwagę na znaczenie działań oddolnych i lokalnych w walce o spowolnienie zmiany klimatu.

Co dalej z Zielonym Liderem?

Spotkanie podsumowujące nie zakończyło działań w ramach Programu. Zespoły mają jeszcze możliwość skorzystania z wizyt studyjnych i indywidualnego doradztwa specjalistycznego, tak, by wypracowane przez nie projekty były gotowe do wdrożenia.

W czasie spotkania Agnieszka Mazur z Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności zauważyła, że warto stworzyć przestrzeń do poznania się liderów i liderek z pierwszej i drugiej edycji. My również mamy nadzieję na takie spotkanie. Tyle wspaniałych działaczy w jednym miejscu? To by była energia! Już tą co towarzyszyła nam w trakcie ostatniego zjazdu moglibyśmy zasilić całkiem sporą elektrownię!

Chcesz dołączyć do grona Zielonych Liderów i Liderek? Zachęcamy do śledzenia naszej strony, bo już wkrótce rozpoczniemy rekrutację do kolejnej edycji!

Kolejny zjazd „Zielonego Lidera” za nami. Tym razem zespoły z wszystkich trzech ścieżek tematycznych miały okazję spotkać się na warszawskiej Pradze Północ. W piątek, 16 września wspaniałe trenerki ze Szkoły Liderów przeprowadziły zespoły przez meandry komunikowania zmiany na rzecz zrównoważonego rozwoju.

W czerwcu osoby uczestniczące w programie “Zielony Lider” spotkały się na zjazdach stacjonarnych w ramach wybranych przez siebie ścieżek. W trakcie dwóch dni warsztatów miały okazję poznać dobre praktyki i rozwiązania prezentowane przez ekspertów prowadzących ścieżki, zaproszonych praktyków oraz samych uczestników zjazdów.

22-23 kwietnia odbył się pierwszy zjazd drugiej edycji programu Zielony Lider Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności, którego realizatorem jest Fundacja Sendzimira. Na tym etapie programu współpracujemy z osiemnastoma dwu- lub trzy-osobowymi zespołami z całej Polski.

16 i 17 września 2021 r. w Warszawie odbyło się spotkanie podsumowujące pilotażowy program szkoleniowo-doradczy „Zielony Lider”. Dowiedzieliśmy się, co w jego czasie udało się osiągnąć naszym Liderom i Liderkom, jakie doświadczenia są dla nich szczególnie ważne oraz jakie działania prośrodowiskowe planują w bliższej i dalszej przyszłości. Po kilkumiesięcznej pracy online możliwość spotkania się na żywo dała nam wiele radości!